Waarom filosofie in het basisonderwijs?

---

Als je op deze website bent uitgekomen, hoef je wellicht niet meer overtuigd te worden van de kracht van filosofie. Toch is het goed om stil te staan bij wat filosofie voor je onderwijs kan betekenen. Het levert namelijk én tijdswinst op, én een verrijking van je lespraktijk.

Eerst de roze olifant in de kamer adresseren: Hebben leerkrachten er wel tijd voor om nog een vak erbij te geven? Nee, eigenlijk niet. Het curriculum is al overvol. Waar laten we filosofie dan?

Als je het goed doet, komt er niet een vak 'bij'. Je boekt tijdswinst omdat je met filosofie veel vakken uit het curriculum kun integreren.

Zo is er ontzettend veel overlap tussen filosofie en de doelen van burgerschap. Ook zijn filosofie en levensbeschouwing aan elkaar verwant. En wat dacht je van Oriëntatie op Jezelf en de Wereld? In de leerdoelen van dat vak komen we het woord filosofie meerdere keren tegen! (voor meer informatie over filosofie en het curriculum, zie de andere blogs!)

Filosofie is ondersteunend aan de andere vakken- die er door filosofie op vooruitgaan

In onderstaande video van De Nieuwe Wereld legt Jessica van der Schalk -ten tijde van de video promovenda filosoferen met kinderen- uit hoe filosofie ondersteunend is aan de vakken in het basisonderwijs, en hoe uit onderzoek is gebleken dat de leesvaardigheden en rekenvaardigheden door filosofie omhoog gaan. Zie vooral minuut 12 tot minuut 14.

Filosofie is dus niet een vak erbij. Het is een andere aanvliegroute. Je kunt bijvoorbeeld een filosofisch gesprek met leerlingen houden over wat kunst is. Wat vinden we eigenlijk mooi? Kan een urinoir bijvoorbeeld kunst zijn? Of is dat alleen kunst als het in een museum staat?

Effecten van filosoferen in de klas

Wat heb je nu aan dit soort vragen stellen? Op de eerste plaats: filosofie is leuk! Dat vinden kinderen, maar ook voor de leerkracht is het een welkome afwisseling van een curriculum dat vol zit met directe instructie.

Bovendien zetten we met filosofie meer in op de hogere orde denkvaardigheden, die we met de andere vakken niet altijd voldoende stimuleren.

Ook leren kinderen beter naar elkaar luisteren en open staan voor de mening of inbreng van een ander. Zij ervaren dat de ander ook een stem heeft en ontdekken daarbij overeenkomsten en verschillen tussen mensen. Met andere woorden: ze oefenen zich met filosofie in de democratische cultuur. 

In tijden van AI moeten we zelf blijven denken

Filosofiedocenten Yoram Stein en Floris Schleicher buigen zich in een artikel in Trouw over de vraag of filosofie een luxe is in tijden van lerarentekorten: Opinie: filosofie-onderwijs is geen leuk extraatje, maar pure noodzaak | Trouw.

Hun conclusie: AI kan ertoe gaan leiden dat mensen minder goed kunnen denken. Willen wij het denken niet uitbesteden, dan moeten we leerlingen leren wat denken eigenlijk is. Om echt te kunnen denken, heb je gesprekspartners nodig.

Als we het belangrijk vinden dat jongeren niet het vermogen verliezen voor echt diepgaand contact met hun medemens moeten we met hen filosoferen.

Een laatste vraag die je wellicht hebt: moet je als filosoof geschoold zijn om te filosoferen met kinderen? Nee, maar een training is wel handig. Ik bied in mijn trainingen de handvatten om jouw onderwijs met filosofie en/of burgerschap te verrijken, op een manier die je tijd oplevert! Mail naar: pandoraadvies@hotmail.com voor de mogelijkheden.